Mikhail Bulgakov là một trong những nhà văn tài năng và độc đáo nhất của văn học Nga thế kỷ 20. Ông nổi tiếng với phong cách viết phi hiện thực, xen lẫn những yếu tố huyền bí và siêu nhiên vào các câu chuyện đầy ám ảnh về xã hội Nga thời kỳ Xô Viết. Sinh ra trong một gia đình trí thức, Bulgakov sớm bộc lộ niềm đam mê với văn chương và nghệ thuật. Tuy nhiên, sự nghiệp văn học của ông không hề suôn sẻ; những tác phẩm của ông, dù giàu giá trị nghệ thuật nhưng thường bị chế độ kiểm duyệt khắt khe, thậm chí bị cấm xuất bản. “Nghệ nhân và Margarita” là kiệt tác vĩ đại nhất của ông, được viết trong thập niên 1930 nhưng mãi đến năm 1966 mới được xuất bản sau khi Bulgakov qua đời.

“Nghệ nhân và Margarita” là một tác phẩm đặc biệt trong nền văn học thế giới. Bulgakov đã kết hợp những yếu tố hiện thực và siêu nhiên một cách nhuần nhuyễn, tạo nên một kiệt tác để lại ấn tượng mạnh mẽ và sâu sắc trong lòng người đọc. Nội dung sách đan xen giữa Moskva hiện đại và câu chuyện Kinh Thánh về Chúa  Jerusalem và Pontius Pilatus, tạo nên một bức tranh đa chiều về sự xung đột giữa thiện và ác, tình yêu và quyền lực, tự do sáng tạo và sự kiềm chế của hiện thực cuộc sống.

“Nghệ nhân và Margarita” mở đầu bằng sự xuất hiện bí ẩn của Woland, hiện thân của Satan, tại Moskva cùng đoàn tùy tùng kỳ dị của hắn. Ngay từ những trang đầu, người đọc đã bị cuốn vào một chuỗi các sự kiện siêu nhiên kỳ bí, mà đỉnh cao là buổi vũ hội chúa quỷ, nơi Margarita – người tình của Nghệ nhân, chấp nhận trở thành phù thủy để cứu người yêu khỏi cảnh tù đày. 

Khác với hình ảnh Satan truyền thống, Woland của Bulgakov không chỉ đơn thuần là một kẻ ác quỷ; hắn còn là một nhân vật phức tạp, một quan tòa siêu nhiên. Woland cùng đoàn tùy tùng của hắn mang đến Moskva những phép thuật siêu nhiên cùng sự hỗn loạn, một thứ hỗn loạn có chủ ý để lật tẩy những thói xấu của xã hội. Dưới ngòi bút của Bulgakov, những sự kiện phi lý và quái dị xảy ra một cách tự nhiên trong cuộc sống hàng ngày của Moskva, tạo nên một bầu không khí hết sức huyền ảo. Sự xuất hiện của Woland không chỉ mang đến sự sợ hãi, mà còn là sự giải phóng, khi hắn không ngừng vạch trần và trừng phạt những kẻ lừa đảo, tham lam và quyền lực giả dối. Điều này làm cho nhân vật Woland trở thành một biểu tượng không chỉ của ác quỷ mà còn của công lý siêu nhiên, vượt ra khỏi những ranh giới đạo đức thông thường.

Một trong những điều khiến “Nghệ nhân và Margarita” trở nên độc đáo là cách mà Bulgakov sử dụng các yếu tố siêu nhiên để phản ánh những khía cạnh của cuộc sống thực tại. Những sự kiện siêu nhiên mà Woland và đoàn tùy tùng của hắn gây ra không chỉ mang tính chất giải trí mà còn phản ánh sự hỗn loạn và bất công của xã hội thời kỳ đó.

Ví dụ, một trong những sự kiện nổi bật là buổi trình diễn ma thuật của Woland tại nhà hát Moskva. Buổi trình diễn này không đơn thuần là màn ảo thuật siêu nhiên mà còn là một lời châm biếm sắc bén về sự tham lam, thói vô đạo đức và sự giả dối của con người. Những khán giả tại buổi diễn, bị thu hút bởi những món quà mà Woland ban tặng, chẳng mấy chốc bị lột trần những thói hư tật xấu của mình. Qua đó, Bulgakov đã cho thấy rằng sự huyễn hoặc không chỉ tồn tại trong thế giới siêu nhiên mà còn là một phần không thể tách rời của cuộc sống thực tại, nơi mà ranh giới giữa hiện thực và hư cấu trở nên mờ nhạt.

Một yếu tố phi hiện thực quan trọng khác trong “Nghệ nhân và Margarita” là câu chuyện về Pilatus và Yeshua Ha-Notsri (hình tượng của Chúa Jerusalem). Câu chuyện này, được Nghệ nhân viết trong cuốn tiểu thuyết chưa hoàn thành của mình, không chỉ là một bản Kinh Thánh cải biên mà còn là một sự đan xen khéo léo giữa huyền thoại và hiện thực. Trong khi Woland và Margarita đại diện cho sự huyền ảo tại Moskva, thì câu chuyện của Pilatus và Yeshua lại là một huyền thoại cổ xưa, mang đậm màu sắc triết lý về quyền lực, sự chuộc tội và lương tâm của con người từ xa xưa.

Câu chuyện này không chỉ là một phần của cấu trúc đa tầng trong tiểu thuyết mà còn là một cách để Bulgakov khơi gợi và đẩy lên cao trào sự phức tạp của con người và mối quan hệ giữa con người với quyền lực. Pilatus, trong sự giằng xé giữa lương tâm và nghĩa vụ, không thể thoát khỏi sự ám ảnh về quyết định của mình, tạo nên một vòng luẩn quẩn của sự ăn năn và tự vấn. Yeshua, với lòng nhân ái và sự sáng suốt, trở thành biểu tượng cho sự thật và lòng tốt, đối lập với sự thô bạo và vô đạo của thế giới thực tại.

“Nghệ nhân và Margarita” là một tác phẩm đồ sộ và phức tạp, đòi hỏi người đọc không chỉ cảm nhận bằng cảm xúc mà còn cần suy ngẫm sâu sắc về những tầng nghĩa ẩn giấu bên trong. Qua việc sử dụng một cách tinh tế các yếu tố huyền ảo và siêu nhiên, Bulgakov đã tạo ra một tác phẩm không chỉ đơn thuần là câu chuyện về cuộc đời của những nhân vật trong bối cảnh Moskva mà còn là một lời bình luận sắc sảo về xã hội và con người qua các thời kỳ.

Điều đáng chú ý là những yếu tố siêu nhiên trong tác phẩm không hề làm giảm đi tính thực tế hay logic của câu chuyện. Ngược lại, chúng được sử dụng như những công cụ để làm nổi bật những khía cạnh mà hiện thực thông thường không thể diễn đạt đầy đủ. Bằng cách này, Bulgakov đã thành công trong việc tạo ra một thế giới văn học vừa huyền bí lại đầy chân thực.

Tóm lại, “Nghệ nhân và Margarita” là một tác phẩm kinh điển xứng đáng với mọi lời khen ngợi mà nó đã nhận được. Không chỉ là một câu chuyện về tình yêu, sự hy sinh, tinh thần nghệ thuật mà tác phẩm còn vạch trần nhiều góc khuất trong xã hội, trong vấn đề quyền lực và bản chất con người, quyền lực. Qua đó, Mikhail Bulgakov đã khẳng định vị trí của mình như một trong những nhà văn vĩ đại nhất của thế kỷ 20, với khả năng biến những điều huyền bí nhất thành những tác phẩm văn học đầy sức sống và ý nghĩa.

(TL)